گواوا Guava, Psidium guajava L

 

1- مقدمه:

گواوا یکی از گونه های خانواده ی میرتاسه Myrtaceae است که بومی مناطق گرمسیری آمریکا است. موطن اصلی این گیاه برزیل بوده اما در زمان نامعلومی وارد کلمبیا شده است. جهانگردان اسپانیایی گواوا را به فیلیپین و پرتقال برده اند که از پرتقال هم به هند وارد شده وبه سرعت گسترش یافته است، زیرا بذر فراوان با قوه ی نامیه ی زیاد دارد و در محیط جدید به راحتی مستقر می شود. نام انگلیسی گواوا Guava شاید از نام Guajaba گرفته شده باشد.

گواوا در ارتفاع 1500متری از سطح دریا در سیلان کشت شده است. کشورهای عمده از لحاظ سطح زیر کشت گواوا عبارتند از: کشورهای جنوبی آسیا، هاوائی، ایسلند، کوبا و هند.

گواوا معروف به سیب گرمسیری است و یکی از شناخته شده ترین میوه های هند می باشد. گواوا چهارمین محصول باغبانی هند بعد از انبه، موز، و مرکبات است که هم اکنون در تمام نقاط گرمسیری به صورت گسترده پراکنده شده و اخیراً به عنوان یک میوه ی نیمـه گرمسیری در مناطقـی از فلسطین کشت شده است. براساس اسناد و مدارک این درخت در اوایل قرن 17میلادی در هند کشت شده و هم اکنون به صورت یک محصول کاملاً تجاری در آمده است.

2- گیاه شناسی گواوا:

نام علمی این گیاه Psidium guajava از خانواده ی Myrtaceae می باشد. جنس Psidium دارای 150 گونه است، ولی اغلـب وحشـی و دارای میوه ی قابل استفاده نمی باشنـد، فقط تعداد کمی از آنها اصلاح شده و دارای محصول مرغوب هستند. پاره ای از انواع به عنوان پایـه برای پیوند کردن انواع مرغوب و یا در اصلاح میوه ی گواوا به وسیله ی دو رگ گیری مورد استفاده قرار می گیرند. این گونه ها عبارتند از:

Psidium guineensis

P.polycarpum

P.coriaceum

P.araca

نوع اخیر به سرمای 5- درجه مقاوم است، و از این رو در نقاط نیمه گرمسیری نیز کاشته می شود. میوه ازنظر گیاهشناسی یک سته چند بذری است که اندازه ی قطر آن از cm10-2.5 متغییر و به اشکال، کروی، بیضوی، مستطیلی، و یا گلابی مانند می باشد. رنگ پوست میوه زمانی که رسیده باشد، زرد اما رنگ گوشت میوه ممکن است صورتـی، کرم، سفیـد یا زرد بوده و بافت میوه صاف یا موجدار باشد. میوه گوشتی و ضخامت آن متفاوت است. بذور در درون گوشت پراکنده اند(مشخصه ای که بر روی عطر و طعم میوه اثر می گذارد، میزان بذر می باشد). در بین ارقام، میوه های با اسید کم، میوه های شیرین و خوشمزه، میوه های بی مزه و بدون طعم، میوه های با میزان قند و اسیدیته ی کم و یا اسیدیته ی زیاد وجود دارد.

3- ارقام گواوا:

گواوا دارای ارقام زیادی است، که اغلب وحشـی بوده و فقط چند رقم انتخاب و اصلاح شده اند. این ارقام دارای پوست نازک، هسته ی کم و گوشت زیاد می باشند. ذیلاً ارقام مهم گواوا درج گردیده است:

Beaumont	Selected from a seedling population derived from fruits found in Halemanu, Oahu, Hawaii. Medium to large, roundish fruits weighing up to 8 ounces. Flesh pink, mildly acid, seedy. Excellent for processing. Somewhat susceptible to fruit rots. Tree vigorous, wide spreading, very productive.
Detwiler	Originated in Riverside, Calif. in the early 1900's. Selected by H. J. Webber. Medium to large, roundish fruit, about 3 inches in diameter. Skin greenish-yellow, moderately thick. Flesh yellowish to salmon, medium firm, relatively sweet, of pleasant flavor. Quality very good. Tree is a very heavy bearer.
Hong Kong Pink	Selected at Poamoho Experimental Farm, Oahu, Hawaii from seed obtained from a clone grown in Hong Kong. Medium to large, roundish fruit fruit weighing 6 - 8 ounces. Flesh is pinkish-red, very thick, smooth-textured. Flavor subacid to sweet, very pleasant, few seeds. Tree spreading, high yielding.
Mexican Cream	Originated in Mexico. Small to medium-small, roundish fruits. Skin light yellow, slightly blushed with red. Flesh creamy white, thick, very sweet, fine-textured, excellent for dessert. Seed cavity small with relatively soft seeds. Tree upright.
Red Indian	Originated in Dade County, Fla. by Fred Lenz. Introduced in 1946. Medium-large, roundish fruit, of strong odor. Skin yellow, often with pink blush. Flesh medium thick, red, sweet, quality good. Ascorbic acid content averages 195 mg per 100 g fresh fruit, total sugars 7 - 10%. Seeds numerous but small. Good for eating out of hand.
Ruby X	Hybrid of the Florida cultivars Ruby and Supreme. Small, roundish fruit. Skin greenish-yellow. Flesh dark pinkish-orange. Flavor delicious, sweet, seed cavity 33% of pulp. Tree bushy, low growing, with vigorous branches drooping outward.
Sweet White Indonesian	Large, round fruit, 4 inches or more. Thin, pale yellow skin. Thick white, melting flesh of a sweet, delicious flavor. Edible seeds in cavity surrounded by juicy pulp. Vigorous, fast growing tree, bears several times a year.
White Indian	Originated in Florida. Small to medium-sized, roundish fruit, 2-1/2 to 3 inches in diameter. Flesh thick, white, moderately seedy. Excellent, sprightly flavor. Tree somewhat of a shy bearer.
White Seedless	An improved selection from Florida with seedless, white flesh of good quality.

4- ارزش غذایی گواوا:

گواوا منبع غنی از ویتامین C و پکتین است. میوه دارای 82.5% آب، 2.45% اسید، 4.45%  قندهای احیا شده، 5.32% قندهای غیر احیا، 2.73% مواد جامد محلول، 48% خاکستر، و290میلی گرم ویتامین C در صد گرم میوه ی تازه است، که بسته به رقم، سن گیاه و فصل برداشت میزان این مواد متغییر خواهد بود. با توجه به مقدار فراوان ویتامین C در گواوا کاشت آن در مناطقـی که کشت درختان مرکبات ممکن نیست و یا نتیجه ی رضایت بخشی نمی دهد، رواج دارد.

میوه ی گواوا در حالتی که رسیده باشد، بسیار خوشمزه و خوش طعم است. طعم میوه ترش و شیرین(ملس) و عطـر مطبوعـی دارد. از پوسـت میوه ی گواوا جهـت تهیه ی سالاد و دسر استفاده می نمایند. مصرف میوه در مراکز تولیـد به صورت تازه خوری بوده، ولی در تهیـه ی ژلـه، مارمالاد، کنسـرو، و پاره ای از مشروبات غیرالکلی هم کاربرد دارد. از گواوا همچنین می توان کره ی گیاهی و شربت تهیه کرد. در بعضی از کشورها از برگ گواوا برای درمان اسهال و در صنایع رنگ و تانن سازی استفاده می شود. گواوا در زیادکردن میزان ویتامین C ژله و مارمالاد و فرآورده های دیگر میوه ها هم مورد استفاده دارد. ارزش اقتصادی این میوه در تهیه ی مواد اولیه ی ژله، مارمالاد، پوره ی گواوا، و... است.

5- آب و هوا، خاک، و اقلیم مناسب برای گواوا:

گواوا بهترین رشد را در نواحی گرم با رطوبت فراوان از سواحل دریا تا ارتفاع حدود1500 متری دارد. اپتیمم درجه ی حرارت بین 28-23 درجه ی سانتیگراد گزارش شده است و درجه ی حرارت کمتر از 23 و بیشتر از 27 در زمان گلدهی باعث کاهش تشکیل میوه می شود. در مناطق هاوائی که درجه ی حرارت بین 15.5-23درجه ی سانتیگراد است گواوا رشد خوبی دارد و محصول زیادی تولید می کند.

گیاهان جوان در صورت قرار گرفتن در معرض درجه ی حرارت کمتر از 2 و ادامه ی آن، از بین می روند. در مناطقی که دمای شب های زمستان برای چند ساعت به 7-5 درجه ی سانتیگراد می رسد، مثل مناطق "اوکیناوا"، رشد متوقف شده و برگ ها به رنگ ارغوانی در می آیند. درختان بالغ گواوا در پاره ای از ارقام سرمای نزدیک به دمای یخبندان و گاهی تا 5- درجه را تحمل می کنند، که می توان آنها را در مناطق نیمه گرمسیری کشت کرد.

درختان گواوا در گستره ی وسیعی از خاک های رسوبی تا خاک های لاتریت رشد می کنند. این گیاهان همچنین می توانند در خاک های کم عمق غیرحاصلخیز رشد کنند، منتها میزان عملکرد آنها کاهش زیادی نشان می دهد. گواوا نسبت به سطح آب زیرزمینـی حساس است و می تواند در خاک های سنگین با زهکش مناسب رشد و نمو نماید. بهترین خاک برای درخت، خاک عمیق، نرم، با زهکش مناسب است. بنابراین در خاکی با زهکش خوب و میزان مواد آلی بالا که دارای PH=5-7 باشد، محصول خوبی تولید می نماید. کاشـت درخت در خاک هایی با اسیدیته ی کمتر از 5  و یا بیش از 7  باعث بروز علایم کمبود روی و آهـن می شود. گواوا در خاک های سبک با اسیدیتـه ی بیشتر از 4.5 و خاک های اسیدی با اسیدیته ی بیش از 8.2 نیز رشد خوبی دارد. درخت نسبت به شوری نسبتاً مقاوم است. در پایان این مبحث باید متذکر شویم که نوع خاک در پرورش این درخت چندان مهم نیست بلکه وجود رطوبت دائم در اطراف ریشه، تنها شرط موفقیت می باشد. بنابراین در مناطقی که آب کافی برای آبیاری در دسترس نیست، نوع خاک دخالت زیادی در پرورش درخت ندارد.

6- ازدیاد درخت گواوا:

1-6) ازدیاد با بذر: در این روش بذر را در خزانه ای که زهکشی خوبی دارد، و یا در گلدان های پلاستیکی کشت می کنند. معمولاً بیش از90% بذرهای تازه پس از20-15روز سبز خواهند شد. بذور رشد کرده در گلدان را می توان پس از 8-6 هفته به زمین اصلی منتقل کرد. قبل از کاشت اگر بذرها را در آب سرد خیس کنیم برای جوانه زنی مفید خواهد بود.

2-6) ازدیاد با قلمه: اگرچه گواوا به ریشه دهـی مقاوم است، اما می توان آن را در شرایط "میست" Mist  ریشه دار کرد. تیمار قلمه های چوب نرم با IBA در محیط شـن و در شرایط گلخانـه ای با میست،90%-75%  قلمه ها را ریشه دار می کند. قلمه های نیمه چوبی سخت زمانی که با هورمونهای IAA و NAA به غلظت ppm2000 تیمار شوند، بهتر از قلمه های چوبی سخت ریشه دار می شوند.

3-6) ازدیاد با خوابانیدن هوایـی: این روش یکی ازمهمترین روش های ازدیاد گواوا است.  شاخه هایی که در این روش انتخاب می شونـد، باید در حدود cm1 قطـر داشتـه، و ترجیحاً یک سالـه بوده و از شاخه های سال جاری نباشنـد. بعـد از انتخاب، پوسـت را به طول cm3 شکاف داده، سپس با خـزه می پوشانند، به آن آب زده وبا یک نوار پلاستیکی محل را می بندند. پس از سپری شدن 40-30 روز ساقه ریشه دار می شود.

4-6) پیوند: پیوند مجاورتی یکی دیگر از مهمترین روش های ازدیاد گواوا است. در این روش تا 95% موفقیت حاصل می شود، اما به مراتب پر زحمت تر از قلمه زدن و یا خوابانیدن است. Nelson(1945) با انجام مطالعاتـی گزارش داد که پیونـد مجاورتـی زیر پوستـی Veneer هم روش موفقی است و پیشنهاد کرد که پیوندک ها از بین شاخه های انتهایی که ساقه ی سبز دارند و چهارگوش بوده و حاوی جوانه های در حال رشد هستند، انتخاب گردد.

7- عملیات داشت:

از لحاظ تلقیح، گواوا نیاز به گرده افشانـی دارد، میزان دگرگشنـی آن زیاد، و توسط زنبـور عسل گل هایش ملاقات می گردد.

1-7) آبیاری: این درخت در نواحی با دوره ی طولانی خشکی رشد می کند. در طـی فصل رشد و نمو میوه به رطوبت اپتیمم نیازمند است. در نواحی تروپیکال خشک میزان گلدهـی تحت تاثیـر میزان آب قرار می گیرد و حداکثـر گلدهـی با شروع فصل بارندگـی آ‎‎‎غاز می شود. آبیاری قطره ای با دور یک روز در میان که به طـور متوسط 50-25 میلـی لیتـر آب مصرف می کند، باعث افزایش عملکـرد شده، محصول زیادی تولید می کند.

2-7) کوددهی: در بیشتر نقاطی که کشت گواوا مرسوم است، مصرفgr 225-110 کود کامل سه یا چهار مرتبه در سال برای دو سال اول ضروری بوده، و زمانی که گیاهان شروع به تولید محصول کردند، کوددهی به بعد از برداشت محصول موکول می گردد.

محلول پاشی برگی با اوره و فسفات های محلول قبل از مرحله ی گلدهی باعـث افزایش تولیـد درحدود 45% می شود، همچنین میزان کل مواد جامد محلول ماننـد: شکر، و اسید اسکوربیک در میوه افزایش می یابد.

8- آفات وبیماریهای گواوا:

آفات: مگس میوه، شپشک نرم تن، شپشک سپردار.

بیماریها: پژمردگی ها، شانکر ساقه، لکه برگی سوکوسپورایی.

9- انواع گواوا:

1- گواوای معمولی یا گواوای لیمویـی Psidium guajava دارای چندین رقم است و ازدیاد رویشی آن مشکل می باشد.

2- گواوای توت فرنگـی P.catteianum که دارای هیـچ رقم شناختـه شده ای نبوده و اکثر گیاهان خزانه ای آن، توسط بذر تکثیر می شوند. این گونه از طریق بذر تقریباً شبیه به پایـه ی مادری می شود و میوه های درشتی تولید می نماید. ازدیاد این نوع هم با روشهای رویشی مشکل است.

منبع: ترجمه و ویرایش از سایت ‎www.hort.purdue.edu/newcrop/morton/guava.html توسط بهزادناقل