امروزه مفهوم شهرها بدون فضای سبز دیگر قابل تصور نیست. پیامدهای توسعه شهری و پیچیدگیهای معضلات زیست محیطی آنها، موجودیت فضای سبز و گسترش آنها را برای همیشه اجتناب ناپذیر کرده است.
هر چند افزایش آگاهیهای عمومی در خصوص مسایل و بحرانهای زیست محیطی در دهههای اخیر موجب حساس شدن مردم و دولتها شده است ولی توفیق در جهت کنترل بحرانها به چشم نمیخورد. یکی از علل این ناکامیها عدم مشارکت فعال مردم در فرایند تصمیمگیری و نظارت بر برنامههای زیست محیطی و فضای سبز میباشد. مشارکت مردم و تغییر تدریجی فرهنگ آنها، یکی از بهترین روشهای توسعه فضای سبز شهری است. کارشناسان منابع توسعه معتقدند علاوه بر منابع متداول از قبیل سرمایه، امکانات و نهادههای فیزیکی، نهادهی جدیدی تحت عنوان انسان در فرایند توسعه نقشی بسیار موثر ایفا مینماید. از جمله راهکارهایی علمی افزایش مشارکت مردم در حفظ و توسعه فضای سبز شهری میتوان به رفع نارساییهای موجود در قوانین فضای سبز کشور اشاره کرد که مستلزم بازنگری اساسی در زمینه اصلاح قوانین موجود و وضع قوانین که به نوعی در حفاظت از فضای سبز کشور موثر میباشند، است. بهعنوان مثال در قوانین و مقررات موجود، اشاره صریح و قاطعی به تخریب گیاهانی که در محیط شهری، بخشی مهمی از فضای عمومی شهرها را به خود اختصاص داده اند نشده است. اختصاص بخشی از زمان آموزش در مقاطع تحصیلی مختلف به مباحث فضای سبز شهری نیز می تواند در نحوه و میزان مشارکت مردمی در عرصه ی فضای سبز موثر باشد و اصولا آموزش و پرورش به ویژه در سطوح پایین تاثیر فراوانی بر تشکیل قالب فکری نوجوانان، در زمینه حفظ محیط زیست شهری دارد. با توجه به وضعیت نابسامان محیط زیست وارد کردن نیروهای انتظامی و بسیج در حفاظت از عرصه های طبیعی و فضای سبز می تواند بسیار کارامد باشد. از سربازان وظیفهای که تا حدی به مسایل زیست محیطی آشنا هستند می توان در زمینه حفاظت محیط زیست استفاده نمود. همچنین با ایجاد تشکلهای محلی و منطقهای حافظین فضای سبز و استفاده از ظرفیتهای فیزیکی و مادی موجود میتوان در فرایند حفظ و توسعه فضای سبز، وظایفی را از طریق قانون به آنها واگذار کرد. استفاده از وسایل ارتباط جمعی و رسانههای گروهی و پرداختن به برنامههای محیط زیست،فضای سبز، منابع طبیعی و کشاورزی نیز میتواند در آگاهسازی، مشارکت و فعالسازی مردم نقش مهمی ایفا کند. تهیه و تنظیم نشریات ترویجی در زمینه حفظ و توسعه فضای سبز شهری جهت آموزش و افزایش سطح آگاهیهای عمومی نیز یکی از راهکارهای بالابردن مشارکت مردمی در این زمینه میباشد.
حضور مردم در مدیریت فضای سبز در سراسر جهان به توسعه پایدار آن انجامیده است. بهعنوان مثال کشور چین به دلیل جلب مشارکتهای مردمی در عرصه فضای سبز موفقیتهای چشم گیری را کسب کرده است. با بهرهگیری از این تجربیات و با توجه به وضعیت فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی حاکم بر جامعه راهکارهایی عملی برای بهبود، حفظ و توسعه فضای سبز کشور ارائه گردیده است که استفاده از آنها میتواند زمینه حضور مردم را در جهت مشارکت به منظور حفظ و توسعه فضای سبز کشور بیش از پیش فراهم سازد.
بسته به موقعیت جغرافیایی و شرایط اقلیمی و فرهنگ مردم در هر دوره از تاریخ، بوستانها و باغها به سبکهای گوناگون ساخته شده است. همزمان با احداث باغهای خصوصی و عمومی مسألهی روشنایی این گونه اماکن به هنگام تاریکی مطرح بوده است. در ایران که بنا بر اسناد علمی و تاریخی سابقهی پردیس سازی به قرن چهارم میلادی بر میگردد، تأمین روشنایی باغهای ایرانی از اهمیت ویژهای برخوردار بوده است. به طوریکه برای روشن کردن بخشهای مختلف باغ به ویژه اطراف استخر یا حوض مرکزی از انواع چراغهای روشنایی دستی، قندیلهای نوری و فانوسها با طرح و نقوش تزئینی مختلف که معرف ذوق و سلیقهی هنرمند ایرانی بوده، استفاده میشد و بر شکوه و زیبایی باغها در هنگام شب میافزود. امروزه، نورپردازی فضاهای شهری، اعم از بوستانها و فضای سبز، خیابانها و میادین در کشورهای پیشرفته به صورت یک ضرورت جهت آرامش روان شهروندان مطرح است. نورپردازی در بوستانها دو کارکرد عمده زیبایی بخشی و تأمین امنیت دارد در حالیکه نگاهی گذرا به وضعیت کنونی بوستانهای شهری نشان میدهد که این بوستانها، به عنوان یکی از مهمترین فضاهای تفریحی بیشتر فاقد نورپردازی تخصصیاند و در نتیجه این فضاها در شب به مکانی برای توسعه آسیبهای اجتماعی تبدیل میشوند و فضایی امن برای گذراندن فراغت نیستند. در باغها و بوستانها نورپردازی حجمهای تودهای از قبیل بته زار و گیاهان میتوانند در برقراری ویژگیهای بصری- عمومی تأثیر بگذارند و دسترسی بهتر به این گونه فضاها و تسلط بر آنها و همچنین بر وضوح پوششهای گیاهی میتواند مؤثر باشد. باید توجه داشت که گل، چمن، درخت و گیاهان مختلف به رنگهای گوناگون خودنمایی میکنند و هر کدام از آنها در روشنایی به ویژه جلوه دارند بنابراین باید برای روشن کردن آنها از روشهای متفاوتی استفاده کرد. بسیاری از گیاهان که در طول روز با نور طبیعی قابل توجه نیستند وقتی در زمینهی تاریک نورپردازی شوند منظرهی جالبی ایجاد میکنند. درختان به عنوان اعضای اصلی و حاکم بر فضای سبز هستند، لذا میتوانند به عنوان عناصر نوری عظیم مورد استفاده قرار گیرند و به عنوان سطوحی در جهت ایجاد مفهوم بعد، مطرح شوند.
گیاهان در منظر حیاط، کارکردهای متنوعی دارند. هنگام منظرسازی حیاط باید به سازگاریهای منطقهای و نیازهای کاشت گیاهان توجه کرد. انتخاب گیاهان باید به گونهای باشد که ضمن سازگاری با اقلیم محلی بهترین کارکرد را داشته و به کمترین میزان مراقبت نیازمند باشند. درختان بلندترین المانها در بیشتر مناظر هستند آنها چارچوبی برای حیاط بوده و تنهی آنها در حیاط، خطوط عمودی ممتدی ایجاد میکند. درختان گلدار و زینتی مثل ارغوان یا توری میتوانند به عنوان یک عنصر اصلی در طراحی منظر حیاط لحاظ شوند. در واقع این درختان کوچک و گلدار با ایجاد یک نقطه عطف رنگی توجه را به سوی خود جلب میکنند. این گیاهان که به طور معمول کوچکتر از دیگر درختان هستند باید در جایی کاشته شوند که بیشترین دید را دارد. بوتهها و درختچهها که متنوعترین گیاهان در منظر هستند برای مشخص کردن حاشیه و ایجاد حریم میتوانند استفاده شوند. رنگ سبز درختچهها پس زمینه مناسبی برای گیاهان گلدار دیگر میتواند باشد. در بیشتر حیاطها حواشی بوتهکاری، دیوارهای در امتداد خط طرح یا پس زمینه باغ به وجود میآورند که این حاشیه میتواند متشکل از چند درختچه همیشهسبز و پهن برگ باشد. گیاهان پوششی که گیاهانی با ارتفاع کم هستند در جاهایی باید کاشته شوند که میزان رفت و آمد کمتری دارد و میتوانند در برخی از جاها، جایگزین مناسبی برای چمن باشند. انواعی از این گیاهان به سرعت رشد کرده و یک سطح را میپوشانند. گیاهان بالارونده و پیچها برای ایجاد حفاظ و پوشاندن حصارها مناسبند و میتوانند گوشههای خشک و بیروح و دیوارهای خشن را تعدیل کنند. در بیشتر مواقع بالا رفتن پیچها از دیوار منزل، جلوهی باشکوهی برای خانه است. استفاده از گلها با شکوفههای خوشرنگ و خوشترکیب حیاط را زیباتر میکند. اگر به دنبال ایجاد اعجاز در حیاط منزل خود هستید، بهتر است گلها را بهصورت تودهای بکارید. چرا که کاشت تودههای گیاهی تک رنگ در حیاط، تأثیر شگرفی نسبت به یک گروه کوچکتر با تنوع رنگی بیشتر دارد.